Nhận được tin báo của chính quyền địa phương, Sở Văn hóa và Thể thao Ninh Bình đã tổ chức đoàn (gồm cán bộ Phòng Quản lý di sản Văn hóa và Bảo tàng Ninh Bình) về khảo sát  tại xã Xích Thổ, huyện Nho Quan.

    Sập đá nằm sâu dưới mặt đất ruộng canh tác hoa màu của nhân dân địa phương. Theo người dân địa phương thì khu vực này, xưa thuộc xứ Đồng Tráng, là điểm tụ cư của mấy chục hộ gia đình, trước kia trong khu vực này có ngôi đình Trại Ảnh. Khu vực này nằm ở ngoài đê, bên tả dòng sông Bôi nên thường xuyên bị lũ lụt. Vào những năm 60 ở thế kỷ trước nhân dân đã chuyển hết vào phía trong đê sinh sống (nay là thôn Lạc Long), một số vật liệu kiến trúc ngôi đình Trại Ảnh cũng được dỡ về phục vụ xây dựng công trình trạm y tế xã. Rất có thể đây là sập đá phục vụ  lễ nghi tín ngưỡng trong đình Trại Ảnh còn sót lại. Trước nguy cơ bờ bãi ven sông này bị sụt lở do lũ lụt, hiện vật này có thể bị vùi lấp, Sở Văn hóa và Thể thao đã giao cho Bảo tàng Ninh Bình phối hợp với chính quyền địa phương di dời hiện vật về bảo quản và phát huy giá trị tại bảo tàng tỉnh.

Di dời sập đá tại khu vực đình Trại Ảnh

    Sập được tạo tác từ đá vôi, nguyên khối, kích thước dài 165cm, rộng 128cm, cao 53cm. Sập được làm theo phong cách “chân quỳ dạ cá”, mặt trên được làm nhẵn, bốn mặt hông sập chạm khắc trang trí nhiều họa tiết hoa văn; như rồng chầu, hoa thị, hoa cúc cách điệu. Đặc biệt các đồ án rồng chầu được thể hiện một cách khỏe khoắn, thân mập, đuôi thẳng, lưng yên ngựa; mang phong cách đậm nét mỹ thuật thời Hậu Lê. Ở bốn góc chân sập trang trí hình mặt linh thú cách điệu (có nhiều giả thiết đây là mặt hổ phù).

Sập đá được bảo quản tại Bảo tàng Ninh Bình

Hoa văn trang trí ở sập đá ( ảnh bản dập)

    Theo nhận định ban đầu, đây là sập đá cổ rất có giá trị về văn hóa, lịch sử, mỹ thuật. Sập đá cổ có niên đại trong khoảng cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17. Phong cách tạo tác tổng thể cũng như trang trí các đồ án hoa văn có nhiều nét giống các sập đá ở đền thờ Đinh Tiên Hoàng đế, (Khu di tích LSVH Cố đô Hoa Lư, đã được công nhận là bảo vật quốc gia).

Nguyễn Xuân Khang