Xuất phát từ nền văn minh nông nghiệp cùng với truyền thống yêu nước, đoàn kết và những phong tục, tập quán lâu đời, hương ước, quy ước (nhân dân ta vẫn quen gọi nôm na là “lệ làng”) của người dân Việt Nam được soạn ra để tất cả thành viên trong cộng đồng tuân theo những “luật lệ” cơ bản để đảm bảo ổn định cuộc sống của nhân dân. Hương ước từ lâu đã gắn liền với đời sống, đi sâu vào tâm khảm, phản ánh tâm lý, đời sống của người dân. Sức mạnh cưỡng chế của hương ước, quy ước dựa vào lề thói, nếp sống quen thuộc của cộng đồng, đó là sức mạnh có tính chất tâm lí nằm sâu trong tiềm thức của mọi người dân. Hương ươc, quy ước có ý nghĩa giáo dục và động viên nhân dân hành động, gắn bó người dân thành một cộng đồng chặt chẽ, đồng thời điều tiết trách nhiệm và quyền lợi của mọi thành viên trong cộng đồng dân cư.

Theo Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg ngày 08/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước thì: “Hương ước, quy ước là văn bản quy định các quy tắc xử sự do cộng đồng dân cư thôn, tổ dân phố tự nguyện thỏa thuận và thiết lập nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội mang tính tự quản của cộng đồng dân cư và được cơ quan Nhà nước có thẩm quyền công nhận”; việc xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước nhằm phát huy vai trò tự quản của cộng đồng dân cư, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường gắn với thực hiện dân chủ ở cơ sở; bảo vệ, giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp; hạn chế và từng bước loại bỏ phong tục, tập quán lạc hậu; xây dựng nếp sống văn minh trong cộng đồng dân cư.

Nét thân thương của làng quê Ninh Bình (Nguồn Internet)

Ninh Bình là tỉnh nằm ở phía nam Đồng bằng sông Hồng, có 8 đơn vị hành chính cấp huyện (2 thành phố, 6 huyện), 145 xã, phường, thị trấn (121 xã, 17 phường, 7 thị trấn) và 1.679 thôn, xóm, phố; là vùng giao thoa giữa các khu vực: Tây Bắc, đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ nên đặc điểm văn hóa chịu ảnh hưởng giữa nền văn hóa Hòa Bình và văn hóa Đông Sơn. Với đặc điểm đó đã tạo ra một nền văn hóa tương đối đa dạng mang đặc trưng khác biệt so với các tỉnh đồng bằng sông Hồng. Ngoài ra, với địa hình đa dạng có đủ miền núi, đồng bằng và miền biển; 02 dân tộc chính là dân tộc Kinh và Mường và 02 tôn giáo chính là Phật giáo và Thiên Chúa giáo đã tạo ra những nét văn hóa đặc trưng riêng của từng địa bàn dân cư, tạo nên sự đa dạng sắc màu văn hóa trong đời sống nhân dân. Từ đó, hệ thống hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh cũng mang những màu sắc và nét đặc thù riêng.

Trong những năm qua, hoạt động xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trong các khu dân cư trên địa bàn tỉnh Ninh Bình đã được các cấp, ngành quan tâm phối hợp chỉ đạo, thực hiện và đạt được những kết quả nhất định, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tự quản, giữ gìn và phát huy những phong tục tập quán, văn hóa truyền thống, hỗ trợ cho hoạt động quản lý Nhà nước, giữ vững ổn định an ninh trật tự và phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, nâng cao chất lượng đời sống của nhân dân.

Thực hiện Quyết định số 22/2018/QĐ-TTg ngày 08/5/2018 của Thủ tướng Chính phủ về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước và các văn bản của Bộ Tư pháp, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, từ tháng 8 năm 2018, công tác quản lí nhà nước về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh được  giao cho Ngành Văn hóa và Thể thao. Sau khi nhận bàn giao từ Sở Tư pháp, Sở Văn hóa và Thể thao chủ động tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành Kế hoạch về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh để chỉ đạo về công tác tuyên truyền, sửa đổi, bổ sung, thay thế, bãi bỏ, xây dựng mới và tổ chức thực hiện hương ước quy ước trên địa bàn tỉnh tới các Sở, ban, ngành, đoàn thể trong tỉnh và Ủy ban nhân dân các huyện, thành phố phù hợp với tình hình thực tế và những quy định hiện hành.

Thực hiện sự chỉ đạo của UBND tỉnh, công tác tuyên truyền về xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước được thực hiện xuyên suốt trên địa bàn tỉnh, thực hiện lồng ghép chặt chẽ trong công tác tuyên truyền về xây dựng đời sống văn hóa của Ngành Văn hóa và Thể thao. Sở Văn hóa và Thể thao chủ động phối kết hợp với các cơ quan truyền thông của tỉnh định hướng các hoạt động tuyên truyền, xây dựng chuyên trang, nêu gương các điển hình tiên tiến, gương tập thể, cá nhân làm tốt, có kinh nghiệm hay, đồng thời phê phán những đơn vị chưa nghiêm túc trong tổ chức xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước gắn xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Các hình thức tuyên truyền được thực hiện đa dạng như: tuyên truyền trực quan, tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng, tuyên truyền trực tiếp tại hội nghị, hội thảo… về các văn bản quản lý nhà nước về thực hiện hương ước, về nội dung hương ước của địa phương. Tuyên truyền vận động cá nhân, gia đình tham gia xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước… trên hệ thống truyền thanh 3 cấp. Sở Văn hóa và Thể thao đã biên soạn các khẩu hiệu tuyên truyền gửi địa phương thực hiện và trực tiếp thực hiện căng treo 60 băng zôn ngang và 479 phướn dọc có nội dung là các thông điệp truyền thông về xây dựng đời sống văn hóa, Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc, văn minh, thực hiện nếp sống văn hóa, văn minh cơ sở… trên các tuyến đường, phố, trong khu dân cư, tại trụ sở cơ quan, trường học, các công trình văn hóa công cộng…. đây là những nội dung trọng tâm nhằm vận động nhân dân tích cực thực hiện hương ước, quy ước tại địa phương.

UBND các xã, phường, thị trấn chỉ đạo tuyên truyền trên 400 tin, bài phát trên hệ thống loa truyền thanh của thôn, xóm, khu phố để nhân dân biết và thực hiện. Hàng năm, nhiều thôn, làng đã kịp thời biểu dương những gia đình, cá nhân gương mẫu thực hiện hương ước, quy ước, đồng thời phê phán những hộ gia đình, cá nhân không nghiêm túc chấp hành hương ước, quy ước đã được nhân dân thông qua. Tại cơ sở, công tác tuyên truyền thực hiện hương ước, quy ước tại cộng đồng luôn được quan tâm thực hiện, coi đây là biện pháp chủ yếu. Vì vậy, trong thời gian qua đã có rất nhiều các buổi tuyên truyền, họp dân, họp câu lạc bộ, tọa đàm các hội thi, hội diễn… được tổ chức nhằm tuyên truyền nhân dân thực hiện hương ước, quy ước.

Hoạt động kiểm tra, rà soát, sửa đổi, bổ sung, thay thế các bản hương ước, quy ước theo quy định mới được tổ chức thực hiện nghiêm túc và hiệu quả. Phòng Văn hóa và Thông tin các huyện, thành phố đã tham mưu cho Ủy ban nhân dân cấp huyện chỉ đạo công tác kiểm tra xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước ở địa phương; chủ trì, phối hợp với Phòng Tư Pháp, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp và các tổ chức thành viên của Mặt trận kiểm tra, giám sát, theo dõi việc thực hiện pháp luật về xây dựng, thực hiện hương ước tại địa phương. Trưởng thôn, phố căn cứ theo Hướng dẫn của Sở Văn hóa và Thể thao thực hiện việc rà soát hương ước và báo cáo kết quả kiểm tra, rà soát hương ước với Ủy ban nhân dân cấp xã, UBND cấp xã tổng hợp báo cáo UBND cấp huyện.

Kết quả 100% hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh là do Ủy ban nhân dân cấp huyện ra quyết định công nhận và thẩm quyền ký văn bản công nhận thực hiện theo Quy chế làm việc của Ủy ban nhân dân cấp huyện và thực hiện đúng trình tự về thủ tục hành chính. Nội dung hương ước, quy ước ở khu dân cư cơ bản đã phù hợp với các nguyên tắc của quy định hiện hành : đảm bảo chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước; đạo đức xã hội, phong tục, tập quán tốt đẹp của cộng đồng dân cư; bảo đảm tự nguyện, trên cơ sở thỏa thuận, thống nhất của cộng đồng dân cư; phát huy đầy đủ quyền làm chủ của Nhân dân; dựa trên nhu cầu tự quản của cộng đồng dân cư đã đề ra được các biện pháp, phương thức thích hợp giúp dân cư trên địa bàn tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, bảo đảm phát huy quyền tự do, dân chủ của nhân dân; động viên và tạo điều kiện để nhân dân thực hiện tốt các quyền và nghĩa vụ công dân; Bảo vệ, giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống; xây dựng các giá trị văn hóa mới phù hợp với đặc điểm tình hình của cộng đồng dân cư, phát triển các hoạt động văn hóa lành mạnh, xây dựng và phát huy tình làng nghĩa xóm, đoàn kết, tương thân, tương ái, hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng dân cư; đề ra các biện pháp thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới hỏi, việc tang, lễ hội, thờ phụng ở địa phương; khuyến khích những lễ nghi lành mạnh, tiết kiệm, hạn chế ăn uống lãng phí, tốn kém; không vi phạm quyền con người, quyền công dân, bảo đảm bình đẳng giới; hình thành các quy tắc đạo đức mới trong gia đình và cộng đồng; khuyến khích mọi người đùm bọc, giúp đỡ nhau khi gặp khó khăn, hoạn nạn, ốm đau… Không đặt ra các khoản phí, lệ phí, phạt tiền, phạt vật chất. Góp phần xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh cơ sở. Đưa tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa vào hương ước, quy ước để tổ chức thực hiện thường xuyên.

Nhân dân đóng góp xây dựng nông thôn mới (Nguồn Internet)

Tính đến tháng 6/2019, số hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh đã được kiểm tra, rà soát là 1.679/1.679, đạt 100%.  Số hương ước, quy ước đã được sửa đổi, bổ sung: 1.601 (trong đó: Số sửa đổi căn cứ: 192; Số sửa đổi, bổ sung nội dung: 1.409 ). Hiện còn 78 Khu dân cư đã hoàn thành việc sửa đổi bổ sung hương ước, quy ước đang chờ UBND cấp huyện thẩm tra, quyết định công nhận.

Sau khi tổ chức kiểm tra, rà soát, bổ sung, thay thế các bản hương ước, quy ước và ban hành quyết định công nhận, các bản hương ước, quy ước đã được các thôn, tổ dân phố tổ chức phổ biến công khai tới nhân dân với nhiều hình thức như thông báo trên bảng tin, qua các cuộc họp của thôn, tổ dân phố, các cuộc sinh hoạt của các chi hội đoàn thể thôn, tổ dân phố … tại các Nhà văn hóa- Khu thể thao thôn, để nhân dân được biết và thực hiện.

Hiện nay trên địa bàn tỉnh, việc thực hiện các hương ước, quy ước cơ bản được thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả và gắn với việc thực hiện xây dựng, xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa, thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, các cuộc vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, các chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, nâng cao chất lượng xây dựng nếp sống văn hóa, văn minh cơ sở. Ban chỉ đạo Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” các cấp lấy việc chấp hành thực hiện hương ước, quy ước là một trong những nội dung quan trọng để làm căn cứ đánh giá, xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa hàng năm, điều này giúp đưa hương ước, quy ước vào thực tiễn cuộc sống và góp phần nâng cao vai trò của hương ước, quy ước trong cộng đồng dân cư.

Tuy nhiên, hiện còn một số khu dân cư xây dựng hương ước, quy ước mới mang tính hình thức, nội dung chung chung chưa có tác dụng thiết thực vào cuộc sống; chưa góp phần thiết thực nâng cao chất lượng xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa; chưa chú trọng tới việc điều chỉnh, bổ sung những vấn đề mới, có tính bức xúc mới phát sinh cho phù hợp.

Để tiếp tục thực hiện tốt công tác xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới cần tiếp tục quán triệt, tuyên truyền, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các ngành, các cấp về việc xây dựng, duy trì và thực hiện hương ước, quy ước; tăng cường vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên, đẩy mạnh việc tổ chức thực hiện hương ước, quy ước góp phần thiết thực nâng cao chất lượng xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa, Khu dân cư văn hóa; tổ chức tập huấn, đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ cho đội ngũ công chức Văn hóa - Xã hội cấp xã, công chức của các cơ quan tiếp nhận và thẩm định hương ước, quy ước; thường xuyên thực hiện kiểm tra, rà soát và điều chỉnh, bổ sung những vấn đề mới, có tính bức xúc mới phát sinh cho phù hợp tình hình thực tế ở cơ sở; tổ chức đánh giá kết quả thực hiện công tác này để kịp thời biểu dương, khen thưởng những đơn vị, cá nhân làm tốt và phê bình những đơn vị làm chưa tốt… để hệ thống hương ước, quy ước trên địa bàn tỉnh là những quy ước, hương ước văn hóa có những điều lệ văn minh, gắn kết với cuộc sống trong tinh thần đoàn kết của nhân dân, mang tính nhân văn, tiến bộ, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc./.